اگزاست فن یوتیلیتی یکی از فن های محبوب محسوب می شود که نام دیگر آن یوتیلیتی ست است که نوعی فن است که برای محافظت از موتور به کمک محافظ های خاصی ای بکار گرفته می شود.
در این مطلب اطلاعات کاملی در رابطه با اگزاست فن بیان شده است.
اگزاست فن (Exhaust Fan)، یک فن جهت تهویه هوای داخل فضایی محصور شده است که این کار را با کشیدن هوا از محیط داخل به محیط خارج انجام میدهد. با کشیده شدن این هوا به سمت فن در واقع رطوبت، گرما، آلودگی و هوای کهنه به سمت فن رفته و به محیط بیرونی مورد نظر انتقال می یابد تا در فضای داخلی جا برای هوای تمیزتر و اکسیژن بیشتر فراهم گردد. مقدار هوایی که توسط اگزاست فن ها جا به جا می شود به ظرفیت و قدرت اگزاست فن وابسته است و مورد به مورد تفاوت خواهد داشت.
اگزاست فن یوتیلیتی که با نام یوتیلیتی ست نیز شناخته می شود نوعی فن سانتریفیوژی می باشد که از آن می توان هم برای محیط های بسته و داخلی و هم برای محیط های باز استفاده کرد. جهت این امر، معمولا برای حفاظت بیشتر موتور و محرک آن را با پوشش هایی محافطت می کنند. از این فن ها در سیستم های تهویه مختلف و مصارف سبک صنعتی استفاده می شود و قادر است در انواع شرایط جوی به خوبی کار کند. البته استفاده از آن به بخش صنعت محدود نیست و در منازل نیز تعبیه می شود. 
اگزاست فن کانالی نوعی هواکش صنعتی است که برای هدایت هوا و تخلیۀ آن در داخل کانال های طویل استفاده می شود. در این اگزاست فن ها معمولا در رستوران ها، بیمارستان ها و ساختمان های بزرگ جهت استفادۀ خانگی و صنعتی بهره برده می شود و در کل، برای تخلیه مقادیر زیاد رطوبت و گرما مناسب اند.
برای این منظور در اغلب این اگزاست فن ها، پروانه ها، تیغۀ خم به عقب دارند تا مناسب شرایط سنگین کاری باشند. اگر مدت عملکرد فن های شما طولانی مدت است یا از داکت و کانال های طولانی برای جریان هوا استفاده می شود، از اگزاست فن کانالی برای تفویت چنین جریان های هوایی بهره ببرید. پوشش های ویژه، ضد جرقه و انفجار بودن، پنل های دسترسی و آپشن های دیگری نیز ممکن است روی این محصولات ارایه شوند. در ادامه به محصولات نمونه در این زمینه اشاره خواهیم کرد.
در صورتی که بر حسب نیاز، در یک اگزاست فن از دو طرف به هوزینگ و پروانه هوا ورود کند، به آن ها اگزاست دبل یا فن کولری گفته می شود. این هواکش ها قوی هستند و مناسب تهویه حجم زیاد هوا و دور پروانه پایین و فشار متوسط می باشند. از این نوع اگزاست فن ها در هواسازها نیز استفاده می شود. حداکثر دور این دستگاه ها در اندازه های متوسط کمتر از 1000 دور در دقیقه بوده و در اندازه های بزرگ آن زیر 600 دور در دقیقه می باشد.
وجود دو پروانه در این هواکش ها ظرفیت آن ها را بسیار بالا می برد.
دلیل نام گذاری اگزاست فن رادیال، شعاعی بودن پره های پروانه در آن است تا بتواند هوای آلوده را به راحتی جا به جا کند. قدرت این هواکش ها می تواند تا 240 هزار متر مکعب بر ساعت باشد و فشار آن ها نیز به 11.5 کیلو پاسکال برسد. در کاربردهای سنگین صنعتی که هوا با ذرات معلق و رطوبت و گرمای بالا نیاز به تخلیه و جا به جایی دارد، از اگزاست فن های رادیال استفاده می شود. 
طی عملکردی الکتریکی، یک جریان الکتریکی قرار داده شده است که از سیستم گذر می کند تا موتور به کار بیافتد و به نوبه خود باعث حرکت تیغه های فن شود. در جوامع امروزی که بازده انرژی وسایل الکتریکی به عنوان یک عامل مهم در هنگام خرید هر وسیله الکتریکی در نظر گرفته می شود،اگزاست فن میزان مصرف مناسبی را داراست.
همانطور که موتور فن کار می کند، تیغه ها شروع به چرخش خواهند کرد. چرخش تیغه ها باعث می شود که هوای گرم اتاق به طرف فن کشیده شده و جذب شود. این هوای گرم به خارج از ساختمان می رود و به این ترتیب هوای خنک تر و تازه تر در اتاق جایگزین می شود. این جریان هوا نیز ایستایی هوا را کاهش می دهد و مخصوصاً در اتاق ها یا مناطق فاقد تهویه مناسب، مهم و مفید می باشد.
اکثر فن های اگزاست دارای سیستم ترموستات هستند. این ترموستات، دمای معین نسبتاً بالایی را به داخل اتاق یا منطقه مورد نظر می آورد. این کار باعث می شود که اگزاست فن، سیگنالی را دریافت کند. برای به کار انداختن آن، ابتدا موتور شروع به کار می کند و تیغه ها برای تنظیم دما شروع به چرخش می نمایند.
اگزاست فن، نه تنها برای تهویه هوای خنک بلکه برای رفع رطوبت نیز استفاده می شود. این ویژگی مخصوصاً در حمام ها که رطوبت زیادی دارند، برای خروج هوا و رفع رطوبت حمام بسیار پر کاربرد می باشد. یک اگزاست فن به جذب رطوبت در جو داخل اتاق کمک می کند و موجب کاهش مشکلاتی از قبیل رشد قارچ و انگل و تأثیرات منفی حاصل از رطوبت می شود. از این رو، نیاز است که یک اگزاست فن در حمام وجود داشته باشد؛ مخصوصاً اگر تهویه مناسبی برای آن محیط وجود ندارد. همچنین، سیستم های اگزاست فن برای کاهش بوهای مختلف در یک اتاق مفید هستند. برخی از آنها حتی به یک چراغ متصل می باشند؛ به گونه ای که با روشن شدن چراغ، اگزاست فن نیز به طور خودکار روشن شده و شروع به کار می کند.
در آشپزخانه ها هم به دلیل وجود گازها و دودهای مختلف ناشی از فرایند پخت و پز، سریعا هوا گرم می شود. این گازها باید سریعاً از آشپزخانه خارج شوند تا هوای تازه و خنک محیط آشپزخانه را پر کند. تحریک کننده های هوا و رطوبت نیز از طریق این فن ها از بین می روند. آلاینده های تولید شده توسط اجاق گاز، بخاری های گازی، روغن های مخصوص پخت و پز، و غیره ممکن است باعث ایجاد مشکلات تنفسی و قلبی شوند و همچنین در افراد ابتلا به این نوع بیماری ها، موجب تشدید بیماری در آنها گردند.
در منازل مسکونی نیز اگزاست فن معمولاً در اتاق هایی که تهویه مناسب نیاز دارند، سودمند می باشد. تأثیر گرما و رطوبت هوا با استفاده از اگزاست فن ها کاهش می یابد. همچنین برای از بین بردن بوی بد در اتاق و در نتیجه کمک به هوای قابل تنفس بهتر، اگزاست فن مورد استفاده قرار می گیرند. آلاینده های هوا در داخل اتاق باعث ایجاد مشکلات تنفسی مانند حساسیت، تحریک پذیر شدن برخی از نواحی بدن، مشکلات تنفسی و غیره می شود که ممکن است باعث ایجاد مشکلات عمده بهداشتی گردد. بنابراین، نمی توان اهمیت اگزاست فن را نادیده گرفت.
اگزاست فن در مکان های تجاری نیز مورد استفاده اند.به عنوان مثال در کارگاه های تجاری برای خنک کردن و آزاد سازی هوای راکد داخل کارگاه از اگزاست فن استفاده می شود.بدین منظور معمولاً بزرگتر و قدرتمندتر از فن های مورد استفاده برای اهداف مسکونی می باشند. مکان هایی مانند آشپزخانه های تجاری، فروشگاه ها، انبارها، گاراژها و غیره از طرفداران تجاری اگزاست فن ها می باشند.
معمولا اگزاست فن ها در بالای دیوار و نزدیک سقف نصب می شوند. این نقطه ها بیشترین مقدار انباشت را دارند؛ زیرا هوای گرم به سمت بالا حرکت می کند. بسیاری از مدل های اگزاست فن دارای فناوری ترموستات هستند که موتور را قادر می سازد زمانی که دمای اتاق بالا می رود، به صورت خودکار عمل نماید.
همانطور که می دانید، هدف از تهویه، کاهش یا رقیق کردن آلاینده های داخلی است. مهندسان با تجربه باید مقدار هوایی که برای رقیق کردن و کاهش آلاینده ها نیاز است تا به اندازه مورد نظر برسد را تعیین می کنند. پیشینۀ وجود تهویه و کیفیت هوا در داخل ساختمان می تواند به قرن هفدهم میلادی برسد. 
با این حال، نگرانی ها در مورد «هوای بد» به سال های قبل تر از آن می رسد. یکی از دلایل اولیه برای پیاده سازی ایده تهویه، تهویه هوای داخل ساختمان به یک سطح و محیط مناسب می باشد و احتمالاً همچنان این مشکل را امروزه نیز داریم؛ به همین دلیل، سیستم تهویه را در خانه برای کاهش و حذف محصولات سوختی مورد استفاده برای گرمایش، روشنایی و پخت و پز اجرا می کنیم.
افرادی که به 17 سال می رسند بدون شک به سرعت یاد می گیرند که اگر کسی از آتش برای پخت و پز در خانه استفاده کند، نیاز است که دود را از خانه خارج نماید. طراحی برای تهویه به سرعت در طول زمان تغییر کرده است، اما معمولاً با آلاینده های خانگی یا آلاینده های بیولوژیکی در ارتباط است که می تواند باعث ایجاد مشکلات بهداشتی و آسایشی شود.
با نگاهی به نمونه های باستان شناسی، چندین مورد را می توان در مورد چگونگی ساخت خانه ها برای تهویه هوا و بهبود کیفیت هوای خانگی پیدا کرد. چند روش مختلف برای استفاده از آتش در منزل وجود دارد. 
این سیستم با ایجاد هوای فضای باز در Hypocaust کار می کند و گرمای حاصل از حریق افزایش می یابد و از طریق کانال های زیر کف ساختمان، به هم متصل می شوند و سپس از طریق همین کانال ها به بالای دیوارها منتقل می گردند و به فضای خروجی ساختمان فرستاده می شوند که مانند سیستم های گرمایشی عمل می کرده است. یک سیستم نیز در اواخر دهه 1880 ساخته شده است که روش مشابهی را مورد استفاده قرار داده است و هوا را به خارج از ساختمان هدایت می کرد. هوا از خارج به لوله های بخار آب در یک محفظه گرمایشی هدایت شده و برای گرمایش ساختمان، به ساختمان منتقل می شد. دهانه خروجی در بالای ساختمان، برای مکش دود ساختمان تعبیه شده بود.
اما در سال 1631، با اعتقاد بر اینکه کیفیت بد هوای داخل ساختمان می تواند باعث مشکلات سلامتی و بهداشتی شود، پادشاه چارلز اول دستور داد که سقف خانه ها باید حداقل 10 فوت ارتفاع داشته باشد و پنجره ها نیز باید عریض تر باشند تا اتاق ها تهویه پیدا کنند. این پیشرفت ها به آرامی در ساختمان های انگلستان اجرا شد. پس از آتش سوزی بزرگ لندن در سال 1666 و تخریب بسیاری از خانه ها، پیاده سازی تهویه مناسب به سرعت مورد توجه قرار گرفت. بنابراین، این راهی برای ساخت خانه هایی با تهویه بزرگتر و بهتر با دودکش و پنجره های بزرگ بود که منجر به بهبود کیفیت هوای داخل ساختمان می شد.
منبع: اگزاست فن
هواکش های معمولی نیازهای بخش خانگی و موارد سبک را پاسخگو هستند. مثلا در بیشتر لوازم خانگی از نوع معمولی هواکش ها استفاده میشود. این در حالی است که برای سایر مقیاس های متوسط و بزرگ، هواکش صنعتی به کار برده میشوند. اجزای هواکش های صنعتی معمولا شامل مخروط ورودی، پروانه، هوزینگ، دریچه بازدید، موتور و پایه موتور، چرخ خنک کننده، تسمه و چرخک قرقره، کارتر، پایه واحد و غیره می باشد.
سیستم های هواکش راه حل هایی خوبی را در کاربرد های صنعتی برای اهداف مختلفی از خنک کاری و خارج کردن حرارت تا جمع آوری گرد و غبار و انتقال مواد ارائه می دهند.
دمنده ها و هواکش صنعتی دستگاه های مکانیکی یا الکترومکانیکی ای هستند که برای به جریان درآوردن گاز(هوا) درون کانال ها، دودکش های صنعتی و بطور کلی در هر جایی که جریان برای تخلیه، خنک کاری، تهویه و انتقال مورد نیاز است، استفاده می شوند.
با توجه به مشخصات کلیدی فن های صنعتی که شامل :
می شود می توان نوع هواکش صنعتی مورد نیاز برای یک فرآیند صنعتی خاص مورد نظر را انتخاب کرد.
دمنده ها و هواکش های صنعتی معمولا به وسیله موتور های الکتریکی کار می کنند اما از دیگر تجهیزات مکانیکی مانند موتور های احتراقی نیز می توان برای بکار گیری و چرخاندن آن ها استفاده کرد.
تفاوت بین فن ها و دمنده ها در نسبت فشار هوای خروجی به ورودی می باشد. دمنده های صنعتی دارای نسبت فشار خروجی به ورودی 11/1 تا 2/1 هستند. هر نسبتی پایین تر از این مقدار را فن گویند.
در حالت کلی در صنعت دو نوع کلی از هواکش ها مورد استفاده قرار می گیرند، هواکش های سانتریفوژ و هواکش های جریان محوری.
این هواکش ها در طراحی، عملکرد و جهت جریان هوا با هم متفاوت هستند و با توجه به این تفاوت هر کدام مزیت و معایب و کاربرد های خود را دارند.
در هواکش های(فن) جریان محوری، جریان به موازی محور فن وارد شده و در همین جهت خارج می شود و تغییری در جهت جریان به وجود نمی آید. این نوع از فن ها را معمولا با نام فن های پروانه ای نیز می شناسند.
ساختار این فن شامل یک پروانه دوار در درون یک محفظه با سطح مقطع دایروی می باشد که به منظور خارج کردن هوا از سیستم یا فرآیند در یک کانال یا دیوار نصب می شوند. همچنین فن های محوری مجهز به پره های راهنما هستند تا از چرخش هوا در ورودی یا خروجی جلوگیری کرده و جریان هوا را بصورت موازی و مستقیم وارد پروانه کنند.
ابعاد فن های محوری استفاده شده بسته به شرایط کاری و محل نصب متفاوت خواهد بود. فن های محوری با شکل های متفاوت در تیغه ها وجود دارند و بر این اساس طبقه بندی می شوند. این تیغه ها شامل ایرفویل، پارو و غیره هستند. در میان انواع مختلف تیغه ها، تیغه های ایر فویلی به دلیل بازده بالا و نویز پایین برای طراحی پر بازده فن ها استفاده می شوند.
با توجه به جریان هوای لازم، می توان فن های محوری را در پروانه های تک مرحله ای یا چند مرحله ای طراحی کرد. فن های محوری کارآمد بوده و نیاز به توان ورودی پایین دارند و در صورت لزوم می توان از آن ها در فشار های استاتیک بالا استفاده کرد.
از فن های جریان محوری می توان در فرآیند های صنعتی که نیاز به حجم بالای جریان هوا در فشار نسبی پایین دارند، استفاده کرد.
شکل1: هواکش صنعتی جریان محوری
در فن های سانتریفیوژ سرعت جریان ورودی هوا بوسیله پروانه زیاد می شود. در شروع جریان هوا بصورت محوری وارد پروانه هواکش می شود اما در ادامه به دلیل نیرو گریز از مرکز(سانتریفیوژ) 90 درجه تغییر جهت داده و بصورت شعاعی از فن خارج می شود. در این هواکش ها علاوه بر پروانه محفظه یا هوزینگ نیز در ایجاد فشار بالا نقش دارد. در این نوع هواکش ها نیز مانند هواکش های محوری پیکره بندی مختلفی از تیغه ها وجود دارد که این نوع از هواکش ها بر همین اساس طبقه بندی می شوند.
با توجه به نرخ جریان حجمی و فشار مورد نیاز، انواع مختلف این هواکش ها با طراحی ها و قابلیت های مختلف در فرآیند های صنعتی مختلفی استفاده می شوند که در ادامه به کاربرد دقیق آن ها اشاره می کنیم.
برای بدست آوردن تغییر دلخواه در جریان هوا، این هواکش ها دارای دمپر ها و پره های راهنما هستند. همچنین در بعضی از مواقع برای بدست آوردن نرخ جریان هوای مورد نظر از ترکیب موازی یا سری این هواکش ها استفاده می شود.
فن های سانتریفوژ برای استفاده در سیستم های که مقاومت استاتیکی بالایی دارند استفاده می شوند. از این هواکش ها بطور گسترده در فرآیند ساخت سیمان، فولاد، مواد شیمیایی و در کل در محل هایی که جریان هوا با سرعت بالا نیاز است استفاده می شود. در شکل زیر اجزا تشکیل دهنده و همچنین ورودی و خروجی یک هواکش سانتریفیوژ را مشاهده می کنید.
شکل2: هواکش سانتریفیوژ
کاربردها
برای این نوع محصول کاربرد های فراوانی وجود دارد که برای اشاره کردن به تمامی آنها نیاز به یک لیست بلند داریم. در اینجا به کاربرد های کلی این هواکش ها اشاره می کنیم.
در فرآیند تخلیه و انتقال مثل انتقال مواد در سیستم های جمع کننده کانال دار، در تخلیه به سیلو ها، یا بار زدن به کامیون ها یا ماشین های ریلی
فراهم کردن هوای احتراق برای مشعل ها و آبگرمکن های صنعتی
خنک کردن تجهیزات الکتریکی در کوره های حرارتی
تنظیم فشار در کابین ها، اتاق ها و محفظه ها
سیستم های خنک کننده برای حذف رطوبت از قطعات قبل از نقاشی، پوشش دهی و یا بسته بندی
تهویه عمومی (کارخانه، مرغداری، گاوداری و ...)
فراهم کردن مکش یا فشار برای فرآیند صنعتی میز های شناور هوا
خشک کردن جوهر بر روی قوطی ها و بطری ها و در کل استفاده در فرآیند های پرینت
فرآوری مواد غذایی
گردش هوا در فر ها و خشک کننده های صنعتی
تهویه اجباری موتور های AC و DC و موتور های القایی
خروجی هوا اتاقک رنگ
هود
خروجی گاز جوشکاری
فرآیند های خنک کاری در سیستم های دوار
خنک کردن کارکنان در محیط های کاری گرم
خنک کاری اجباری و تخلیه گرما در کارخانه های فولاد
خنک کاری اجباری در کوره ها، فر ها و کوره های آهنگری
تهویه عمومی با استفاده از هوای محیط و هوای جبرانی در کارخانه های، کارخانه های ذوب آهن و انبار ها
حذف رطوبت و بخار در کارخانه های کاغذ یا حذف رطوبت و بخار از قطعات صنعتی قبل از نقاشی
انتقال جریان هوای حجمی معمولی با فشار بالا
انتقال جریان هوای حجمی بالاتر
در حالی که هر دو ممکن است یکسان به نظر برسد باید گفت که تفاوت های بزرگی در نحوه ی ساخت و عملکرد آنها وجود دارد.
تفاوت اصلی بین این دو معمولا بوسیله قیمت آن ها مشخص می شود.
برای ساخت هواکش های معمولی از مواد و اجزاء ارزان استفاده شده است.
این نوع از هواکش ها برای استفاده خانگی یا استفاده سبک در بازار های تجاری طراحی شده اند.
از این فن ها در خانه ها، لوازم خانگی و سیستم های تهویه کوچک استفاده می شود.
هواکش های صنعتی برای وظایف سنگین تر و با مواد و اجزاء محکم تری طراحی شده اند. تا مدت زمان بیشتری را کار کرده و جریان هوای بیشتر با فشار بالا تری تولید کرده و الزامات محیطی سخت تری را برطرف کنند.
منبع: تهویه آماج